Читать онлайн «Идегәй. Татар халык дастаны»
Автор легенды Эпосы,
Төксез аяк – бидаяк.
Азамат ир Туктамыш,
Анда күңеле бозылып,
Котлыкыя бигә әйтте:
– Тугыз йортка дан булган
Кара лачын Төкле Аяк,
Аны чөйгән мин икән,
Аны баккан син икән.
Аның ике баласын
Сорап торган мин икән.
Миңа сонып торганың —
Аягы төксез бидаяк, —
Аны үзеңә ал! – диде. —
Үз кошларым бир! – диде.
Котлыкыя би әйтте:
– Әй ханиям, ханиям,
Тугрыңа кунган Төкле Аяк
Тугыз йортка дан булса,
Синең белән дан булды;
Кичә син дә чал булдың,
Бүген ул да чал булды.
Йомыркасын салганда,
Аннан туган ике кош
Бидаякка тиң булды,
Ул ике кош шул, – диде.
Туктамыштай олы хан
Уңына торып бер бакты,
Сулына торып бер бакты,
Күңеле боздай бозарып,
Анда торып моны әйтте:
– Сәмәркандта утырган
Әмир Бырлас Шаһ Тимер;
Аргы утырган ул булса,
Бирге утырган мин булсам,
«Кара лачын Төкле Аяк
Тугыз йортка дан булса,
Аны миңа тапшыргыл», – дип,
Боерып торган ул булса,
Туктамыш хан мин булсам,
Ау лачыным караган
Котлыкыя син булсаң,
Салган ике йомыркасын
Оядан алган да син икән!
Кош бидаяк йомыркасын
Ояга салган да син икән!
Лачынымның токымын
Шаһ Тимергә биргән дә син икән!
Аягы төксез бидаяк —
Аны да булса күтәреп,
Минем кашыма килгән дә
Син икән, әй, син икән!
Туктамыш хан янә әйтер:
– Һай Котлыка, Котлыка,
Коның котсыз, Котлыка!
Дәвер кемнең дәвере? —
Туктамышның дәвере!
Заман кемнең заманы? —
Туктамышның заманы!
Җавабың бир, Котлыка!
Туктамыш хан янә әйтер:
– И Котлыка, Котлыка!
Шаһ Тимер суккан сум алтын,
Сум алтынга сатылдың!
Бер башыңны ике иттең,
Ике ханга баш ордың,
Җавабың бир, Котлыка!
Котлыкыя би әйтте:
– Әй ханиям, ханиям,
Шаһ Тимергә сатылсам,
Бер башымны ике итсәм,
Ике ханга баш орсам —
Сездән дәүләт киткәне,
Бездән дә ырыс киткәне.
Башыбызга – уртак көн —
Ул шул икән, ханым әй,
Ул шул икән, ханым әй!
Азамат ир Туктамыш
Әрләп-хурлап аны әйтте:
– Һай Котлыка, Котлыка!
Дәвер кемнең дәвере? —
Туктамышның дәвере!
Заман кемнең заманы? —
Туктамышның заманы!
Куш канатлы алтын таҗ,
Күз урнында гәүһәр каш,
Бу башымда түгелме?
Итәгемдә яткан йорт,
Салып алган мин икән,
Урдасыннан урдасын
Уңгарып тоткан мин икән,
Үзем Чыңгыз түгелме?
Миннән дәүләт киткәннең,
Котлыкыя би әйтте:
– Әйтмәк бездән, хания,
Ишетмәк сездән, хания.
Җир уртасы Күк Түбә,
Күк Түбәдә ак сарай;
Шушы Сарай калада
Икәве бикле булганда,
Икәве ачык икәндер;
Береннән килгән кәрваны
Береннән чыгып бетә алмай,
Боҗрасы бөтен алкадай
Боралып үтәр икәндер,
Ям юлында ям чапкан;
Ялгыз йөргән юлаучы
Ям юлында ял тапкан;
Юртса юлы киң булып,
Ятса җире киң булып,
Йорт-җир әман икән дә;
Үзе бинең заманы
Зәкяттан алган зәкяты,
Казнасыннан казнасы,
Үзе бинең сансыз мал,
Үзе дә белмәс икән дә;
Сансыз алтын бу казна
Гомергә бетмәс икән дә,
Безнең көнгә килгәндә,
Ул да җитмәс икән дә!
Били белсәң, ханиям,
