Читать онлайн «Вам слова, Джон Ячмень!»

Роберт Бёрнс (1759—1796) — вялікі нацыянальны паэт Шатландыі — пражыў усяго 37 гадоў і за кароткае жыццё ніколі не пакідаў радзімы. А цяпер, мабыць, няма такога самага аддаленага кутка на ўсёй зямлі, куды б не дайшла слава пясняра — сына простага земляроба-арандатара, які навучыўся чытаць і пісаць самавукам, а стаўшы ўжо вядомым паэтам, вымушаны быў за кавалак хлеба шукаць пасады дробнага ўрадавага чыноўніка. I калі такая пасада ў мясцовым таможным ведамстве яму знайшлася, фанабэрыстыя начальнікі самазадаволена прадпісалі паэту «служыць, а не думаць».

Так пазней паэт засведчыць сваё паходжанне. Мяняючы адну кабальную арэнду на другую, каб як-небудзь стачыць канцы з канцамі, ён рана спазнаў усю горыч працы на роднай шатландскай і разам з тым чужой зямлі. Калі нястачы і беднасць прымусілі яго нарэшце расстацца з «часовымі няўдачамі» і на казённай службе паспрабаваць «фартуне спадабацца», у яго паслужным лісце дробнага чыпоўніка быў зроблены такі запіс: «Вопыту не мае: паэт!»

Гэтыя зняважлівыя словы, наскрэбаныя гусіным пяром нейкага чыноўніка, былі ганебным паклёпам.

Жыццёвы вопыт паэта Бёрнса — беззямельнага працавітага селяніна, гордага і смелага мысліцеля-дэмакрата — быў і багаты, і рознабаковы. Гэта быў не толькі вопыт яго асабістых няўдач і жыццёвых нягод, перамог і паражэнняў, але і глыбока выпакутаваны і асэнсаваны ім гістарычны вопыт усяго яго парода, які супрацьстаяў у той час трайному — грамадска-сацыяльнаму, палітычнаму і нацыянальнаму — прыгнёту.

Менавіта кроўная сувязь паэта са сваім працоўным пародам садзейнічала бліскучаму росквіту яго прыроднага таленту.

Што ж датычыць мэты ў жыцці, якую Бёрнс яшчэ ў юнацкія гады паставіў перад сабой, дык ён пра яе выразна скажа ў тым жа, цытаваным вышэй, вершы «Сумленны фермер»: «Багатым стаць я не хацеў, Вялікім стаць — магчыма!»

I ён сапраўды стаў ім, стаў насуперак незычлівым крытыкам і высокапастаўленым «знаўцам», якія кідалі паэту папрокі за «плебейскую грубасць мовы і сюжэтаў» і імкнуліся пераключыць яго вольную, самабытную творчасць у вузкае рэчышча пераймальніцтва — пастаральнай паэзіі XVIII стагоддзя. Але Бёрнс, які ганарыўся сваёй «пачэснай чэснай беднасцю», горда і рашуча адстойваў незалежнасць свайго народнага мастацтва. «Не! — адказваў ён сваім крытыкам,— калі «подласць купяць, то бядняк сумленны не прадасца!»

Ён ганарыўся тым, што яго творчасць вырасла з фальклору. У прадмове да сабраных ім шатландскіх народных песень і балад ён непасрэдна звяртаўся да суда народа як да найвышэйшага паэтычнага аўтарытэту.